تلسکوپ

نخستين گام براي انتخاب تلسكوپ خوب و مناسب، داشتن نگاه واقع‌بينانه به موضوع است. اگر دقيقاً بدانيد براي چه به تلسكوپ نياز داريد و  قرار است چه كار‌هايي با اين تلسكوپ انجام دهيد، كار انتخاب تلسكوپ راحت‌تر مي‌شود. بارها اتفاق افتاده كه بسياري در زمان خريد تلسكوپ‌شان، اين سؤال را از من ‌مي‌پرسند كه «چه تلسكوپي بخرم؟». قبل از آن‌كه پاسخ كاملي به سؤال آن‌ها بدهم، سه سؤال مهم از آن‌ها مي‌پرسم:

1.  چرا مي‌خواهيد تلسكوپ بخريد؟ (انگيزه)
2.  با اين تلسكوپ قرار است در چه زمينه‌اي از نجوم فعاليت كنيد؟ (نوع فعاليت
3.  در مجموع چقدر مي‌خواهيد براي خريد تلسكوپ هزينه كنيد؟ (وُسع مالي)

انواع تلسکوپها

تلسکوپها از دیدگاه طرح اپتیکی شان 3 نوع هستند:

• تلسکوپ های شکستی (انکساری )
• تلسکوپهای بازتابی (انعکاسی)
• تلسکوپهای عدسی – آینه ای یا ترکیبی .

تلسکوپهای شکستی

تلسکوپهای شکستی (انکساری) شکل کلاسیک تلسکوپها می باشند . در دوران کودکیمان هنگامی که لغت تلسکوپ را می شنیدیم شکل تلسکوپ شکستی در ذهنمان تداعی می شد. لوله ای بلند که یک سمت آن به سمت آسمان نشانه می رفت و از ته آن رصدگر آسمان را مشاهده می کند. شیئی در تلسکوپهای شکستی از نوع عدسی است . به همین خاطر است که به آن شکستی یا انکساری می گویند. زیرا اساس کار آن بر پایه شکست نور در عدسی شیئی است . عدسی شیئی نور را در انتهای لوله کانونی کرده و تشکیل تصویر می دهد. سپس تصویر تشکیل شده توسط یک عدسی چشمی بزرگتر دیده می شود.

تلسکوپهای شکستی با کیفیت اغلب توسط رصدگران خبره برای مشاهده ماه و سیارات مورد استفاده قرار می گیرند. در این تلسکوپها تصاویری بسیار واضح و دقیق تشکیل می شوند (در انواع گران قیمت) .در واقع اگر از بهترین مواد و طرح در ساخت تلسکوپهای شکستی استفاده شود، بهترین کیفیت تصویر قابل دسترسی است .

حسن دیگر این نوع تلسکوپها استوار و ثابت بودن اپتیک آنهاست . این نوع تلسکوپ به ندرت به تنظیم مجدد اپتیکی نیاز دارد. از این رو می تواند انتخاب بسیار خوبی باشد برای کسی که به تلسکوپی دم دستی و سفری احتیاج دارد.

اما طبیعت این همه حسن را بدون پرداخت هزینه به شما اهدا نمی کند. ساخت تلسکوپهای شکستی با کیفیت به مواد و شیشه های خاص و گران قیمت احتیاج دارد. به همین دلیل قیمت نمونه های با کیفیت آنها در مقایسه با انواع دیگر تلسکوپها بسیار بالا است . مشکل دیگر این نوع تلسکوپها طول لوله بلند آنهاست . البته در انواع گران قیمت آن امکان طراحی با طول لوله کوتاه تر نیز ممکن است . اصولاً این نوع تلسکوپها انتخاب رصدگران اجرام اعماق آسمان نیست . زیرا در اندازه های بزرگ بسیار گران هستند ولی انتخابهای خوبی برای رصدگران سیارات و ماه و همچنین کسانی که به تلسکوپی کوچک با قابلیت حمل بالا برای سفر احتیاج دارند ، می باشند.

تلسکوپ‌های بازتابی

نوع دوم تلسکوپها ، تلسکوپهای بازتابی هستند که برای جمع آوری نور از یک آینه مقعر (همانند آینه های صورت تراشی) استفاده می کنند که به تلسکوپهای نیوتنی هم معروف 

هستند. همانطور که در شکل می بینید نور قبل از اینکه درست کانونی شود، توسط یک آینه تخت با زاویه 45 درجه انعکاس پیدا می کند و از سوراخی که بر روی بدنه تلسکوپ قرار داده می شود، خارج می گردد و توسط چشمی تصویر دیده میشود. به آینه مقعر که در ته لوله قرار داده میشود، آینه اولیه و به آینه تخت ، آینه ثانویه می گویند. اگر به ازای پولی که برای خرید تلسکوپ در نظر گرفته اید، حداکثر اندازه شیئی را می خواهید به سراغ این نوع تلسکوپ بروید. اگر این نوع تلسکوپ خوب و با کیفیت ساخته شود تصاویری شفاف و با کیفیت ارائه می دهد. همچنین امکان ساخت این تلسکوپها با طول لوله کوتاه به راحتی امکان پذیر است . همانطور که در تصویر می بینید، رصدگر از بالای لوله با یک چشمی عمود بر لوله تلسکوپ می تواند رصد کند.در سالهای اخیر یک طرح هوشمند انه برای تلسکوپهای نیوتنی ارائه شد که به استقرار دابسونی مشهور است .

همانطور که در تصویر می بینید، استقرار دابسونی بسیار جمع و جور و در عین حال محکم و بدون لرزش است . از همین رو استقرار دابسونی یکی از محبوب ترین انواع استقرار در تلسکوپهای نیوتونی است . امروزه یک تلسکوپ نیوتنی با استقرار دابسونی از رایج ترین انواع تلسکوپها در بین رصدگران می باشد.قیمت این نوع تلسکوپها نیز بسیار کمتر از انواع دیگر است .

تلسکوپهای نیوتنی البته به مراقبت بیشتری نسبت به تلسکوپهای شکستی احتیاج دارند. در اثر حمل و نقل و یا ضربه این امکان وجود دارد که آینه ها کمی جابجا شوند و تـــــلسکوپ اصطلاحاً از حــــالــــت همخطی خارج شود. که البته تنظیم مجدد آن به هیچ وجه کار سخت و دشواری نیست .

تلسکوپهای ترکیبی

نوع سوم تلسکوپها، تلسکوپهای ترکیبی است . همانطور که از نام این نوع تلسکوپ بر می آید برای تشکیل تصویر عموما از ترکیبی از آینه و عدسی استفاده می شود. بزرگترین حسن این نوع تلسکوپ این است که به شکلی باور نکردنی طول لوله کوتاه میشود. در دو نوع بسیار رایج از این طرح اپتیکی که به نامهای اشمیت – کاسگرین و ماکستوف کاسگرین معروف اند. طول لوله فقط بین 2 تا 3 برابر قطر دهانه تلسکوپ است.               

از این رو این نوع تلسکوپها بسیار قابل حمل و نقل اند . حتی در اندازه های بزرگ . همانند نوع نیوتنی این نوع تلسکوپها نیز در اثر حمل و نقل و یا ضربه می توانند از حالت هم خطی خارج شوند. البته نترسید. اینکه گفته میشود این تلسکوپها از حالت خطی خارج میشوند بدین معنی نیست که هر بار باید زمان زیادی را صرف هم خطی مجدد آنها کنید. اگر این نوع تلسکوپها خوب و محکم ساخته شوند شاید حتی ماهها و یا سالها در حالت خطی باقی بمانند.

قیمت این تلسکوپها از تلسکوپهای نیوتنی بیشتر است و همانند تلسکوپهای نیوتنی به علت وجود یک آینه ثانویه در مسیر نور ورودی کیفیت تصویر نسبت به تلسکوپها ی شکستی کمی پایین تر است . اما در کل کیفیت کاملاً قابل قبولی را ارائه می دهند.

در سالهای اخیر چندین تولید کننده معروف این نوع تلسکوپ را بروی پایه های کامپیوتری قرارداده و عرضه می کنند که بسیار پر طرف دار و رایج هستند. همچنین لوازم جانبی بسیاری هم برای این نوع تلســـکوپها عرضه شده است . در کل این نوع تلسکوپ می تواند یک انتخاب همه منظوره باشد ولی با

قیمتی به مراتب بالاتر از تلسکوپهای نیوتنی.

انواع پایه یا استقرار تلسکوپ‌ها

حالا که با انواع تلسکوپ‌ها آشنا شدیم، باید با مهم‌ترین تجهیزات این ابزار رصد آشنا شویم. یکی از مهم‌ترین تجهیزات هر تلسکوپ، استقرار یا پایه آن است. تصور تلسکوپ بدون پایه، سخت است؛ تا جایی که معمولا تلسکوپ‌ ها همراه با پایه عرضه می‌شوند. اما چند نوع پایه در بازار وجود دارد و ویژگی هر کدام‌شان چیست؟

‌پایه سمتی-ارتفاعی

این نوع پایه‌ها، مانند سه‌پایه عکاسی عمل می‌کنند و شما می‌توانید به‌راحتی و تنها با حرکت دادن پایه، تلسکوپ‌تان در جهات مختلف تنظیم کنید. خوبی این نوع از پایه‌ها این است که به‌راحتی تنظیم می‌شوند و برای رصدگران آماتور بهترین انتخاب هستند. یکی از انواع پرطرفدار استقرارهای سمتی-ارتفاعی، پایه‌های دابسونی هستند.

پایه استوایی

این مدل از استقرار تلسکوپ که بیشتر برای منجمان حرفه‌ای و عکاسان نجومی کاربرد دارد، به موازات حرکت اجرام کیهانی، یعنی به موازات خط استوا، حرکت می‌کند.

به همین دلیل به آن، پایه استوایی می‌گویند. کار با این پایه و تنظیم آن برای منجمان آماتور کمی سخت و گیج‌کننده است و معمولا همراه با فناوری‌هایی عرضه می‌شود که قیمت آن را از انواع سمتی-ارتفاعی، گران‌تر کرده است. به همین دلیل این نوع از استقرار برای آماتورها، پیشنهاد نمی‌شود.

خوشبختانه در حال حاضر تنوع بسیار خوبی از ابزارهای رصدی در کشور وجود دارد. اما از سوی دیگر این تنوع ممکن است به سردرگمی افراد تازه‌کار منجر شود. در این مقاله سعی می‌کنیم مهم‌ترین نکاتی را که باید در زمان خرید اولین تلسکوپ خود در خاطر داشته باشید مرور کنیم.

اول از همه باید این نکته را به یاد داشت که انتخاب اولین تلسکوپ، همانند انتخاب هر ابزار دیگری، باید با توجه به شرایط خودتان انجام شود. بودجه، سوژه‌هایی که به رصد آن‌ها علاقه دارید، مکان رصد و عواملی از این دست هستند که مشخص می‌کنند بهترین انتخاب برای شما چیست.

بزرگنمایی معیار اصلی نیست

برخلاف تصور و تبلیغاتی که گاهی در ویترین فروشگاه‌ها می‌بینید بزرگنمایی معیار اصلی برای انتخاب تلسکوپ نیست، بلکه مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه کنید قطر دهانه‌، یا به عبارت دیگر قطر عدسی یا آینهٔ اصلی تلسکوپ است.

قطر دهانهٔ تلسکوپ معمولا به میلی‌متر یا اینچ (هر اینچ حدود ۲/۵ سانتی‌متر است) بیان می‌شود. تلسکوپ‌هایی با قطر دهانهٔ ۷۰ میلی‌متر به بالا انتخاب مناسبی برای شروع کار هستند.

هر چه قطر عدسی یا آینهٔ اصلی تلسکوپ بیشتر باشد نور دریافتی نیز بیشتر خواهد بود. بنابراین خواهید توانست اجرام کم‌نورتری را در آسمان ببینید. البته علاوه بر قطر دهانه‌ی تلسکوپ تاریکی آسمان نیز عامل تاثیرگذاری در این مورد است.

زیاد شدن قطر دهانه‌ افزایش هزینه را در پی خواهد داشت و کار حمل و نقل را نیز سخت خواهد کرد. بنابراین باید توازنی بین تمام این موارد برقرار کنید. تلسکوپی بزرگ و با قابلیت‌های فراوان اما سنگین، که نتوانید به راحتی آن را به رصدگاهی تاریک منتقل کنید پس از مدتی تنها به دکور اتاق‌تان تبدیل خواهد شد!

فاصله کانونی:

نکتهٔ دیگری که باید به آن توجه داشته باشید فاصله‌ی کانونی تلسکوپ است. فاصله‌ی کانونی به‌طور مستقیم روی میزان بزرگنمایی تلسکوپ تاثیرگذار است. بزرگنمایی با تقسیم فاصلهٔ کانونی تلسکوپ بر فاصلهٔ کانونی عدسی چشمی محاسبه می‌شود. فرض کنید از ترکیب تلسکوپی با فاصلهٔ کانونی ۱۰۰۰ میلی‌متر و یک چشمی ۱۰ میلی‌متر استفاده می‌کنید. بزرگنمایی در این شرایط برابر با تقسیم هزار به ده،‌ یعنی صد برابر خواهد بود.

قطر دهانهٔ در فرمول بزرگنمایی جایی ندارد اما در واقع تاثیرگذار است. قطر دهانهٔ تلسکوپ حد نهایی بزرگنمایی را تعیین می‌کند و به ازای هر اینچ قطر دهانه نمی‌توان بزرگنمایی را بیش از ۵۰ برابر افزایش داد. به‌طور مثال بیشترین بزرگنمایی کاربردی یک تلسکوپ چهار اینچ ۲۰۰ برابر است.

نکات مهم هنگام خرید تلسکوپ:

میزان بزرگنمایی: متاسفانه بخش زیادی از خریداران تلسکوپ در بازارهای داخلی کشورمان بیش از اندازه به میزان بزرگنمایی یک تلکسوپ بها داده و تمام دقت خود را خرج تهیه کردن تلسکوپی می کنند که از قابلیت بزرگنمایی اجرام آسمانی تا حد بسیار زیادی برخوردار باشد! این یک باور کاملا اشتباه و غلط است؛ در این یک تلسکوپ باید بتواند از قابلیت های بزرگتر نمودن تصاویر و زاویه دیدِ خود برخوردار باشد، هیچ شکی نیست اما یادتان باشد که بزرگنمایی یک تلسکوپ را به راحتی و با خرید یک چشمی که در قسمت جلویی این محصول نصب و سبب رفع این نقص برای محصول مورد نظر شما می شود، می توان بطور تمام و کمال مرتفع کرد.

قدرت تفکیک پذیری: یکی از مهمترین مواردی که حتما باید در هنگام خرید یک تلسکوپ به آن توجه داشته باشید، قدرت تفکیک پذیری آن است. در حقیقت شما با در اختیار داشتن یک تلسکوپ قوی در بخش تفکیک پذیری آن، موفق به تماشای تصاویری خواهید شد که با چشم غیر مسلح و حتی در صورت استفاده از آسمان نگارهای بی کیفیت نیز امکان پذیر نخواهد بود. ناگفته نماند که میزان باز شدگی دهانه تلسکوپ در ارتباط مستقیمی با توان و قدرت تفکیک پذیری آن دارد.

جمع آوری نور: همیشه یادتان باشد شما برای این به دنبال یک تلسکوپ مناسب و با کیفیت هستید که بتوانید در تاریکی آسمان شب، موفق به تماشای پدیده های کیهانی و اجرام آسمانی شوید! در حقیقت مهمترین ویژگی این نوع از محصولات کیهان نوردی نیز همین است که باید با استفاده از آینه ها و عدسی هایی که در داخل آنان به کار بسته شده است، نور های معطوف در نقطه دیدرس شما را جمع آوری نموده و سبب روشن تر شدن آن نقطه پیش چشمان شما شوند. فراموش نکنید که هر چه قطر عدسی و آینه به کار رفته در ساخت تلسکوپ بزرگتر باشد، آن تلسکوپ از توانایی بالاتری برای جمع آوری نور در صحنه مورد نظرتان برخوردار است.

قیمت تلسکوپ: همیشه یادتان باشد در بازار فروش تلسکوپ ها هم می توانید با محصولاتی ارزان قیمت مواجه شوید و هم گرانقیمت! دنیای تلسکوپ ها روز به روز در حال پیشرفت و توسعه می باشد و در این بین تنها کسانی می توانند از جدیدترین تلسکوپ ها استفاده کنند که درس رصد آسمانی را خوانده و به نوعی حرفه اصلی آنان، مطالعه در کیهان است. پس پیشنهاد می کنیم اگر شما خیلی اهل تماشای همیشگی آسمان نیستید و تنها می خواهید هر از چند گاهی با وسیله مناسبی به نظاره آسمان شهرتان بنشینید، فارغ از قیمت تلسکوپ، از ابزارهایی استفاده نمایید که بیشترین استفاده را می توانند برای شما عزیزان به همراه داشته باشند.