راهنمای خرید تلسکوپ

تلسکوپ ابزاری علمی، تفریحی و جالب خصوصا برای تعطیلات خارج از شهر شما به شمار می آید. تلسکوپ دریچه ایی را رو به جهان می گشاید و لحظات مفرحی را به ارمغان می آورد. اما تعریف جامعی از یک تلسکوپ وجود ندارد همانگونه که نمیتوان تعریف جامعی برای اتومبیل پیدا نمود . در واقع بسیاری از علاقه‌مندان تلسکوپ را بر اساس نوع اجرام آسمانی مورد علاقه برای رصد، امکانات و سبک زندگی و بودجه انتخاب میکنند . اغلب تلسکوپهای خوب برای شروع رصد از 1 میلیون تومان بیشتر بوده ولی اگر تصمیم گرفتید کمتر از این مقدار هزینه کنید می توانید دوربین دوچشمی را نیز گزینه مناسبی بدانید.
این مقاله  کمک میکند تا انتخابهای مناسبی از تلسکوپهای موجود در بازار با توجه به اصول گفته شده داشته باشید و ایده خوبی برای پیدا نمود تلسکوپ خوب داشته باشید. برای انتخاب تلسکوپ دو مورد ضروری است: کیفیت اپتیکی خوب و مقر مناسب، پایدار و محکم با قابلیت حرکتی نرم . بقیه موارد مهم برای انتخاب تلسکوپ به راحتی قابل تشخیص هستند مثل استفاده کاربری آسانتر در تلسکوپهای کوچکتر که به آنها خواهیم پرداخت. ذکر این نکته ضروریست که قابلیت حمل آسان و سبکی تلسکوپ پارامتر مهمی است که نباید از آن چشم پوشی نمود .

قطر دهانه تلسکوپ یا گشودگی : مهمترین خصوصیت تلسکوپ
مهمترین مشخصه یک تلسکوپ قطر دهانه تلسکوپ است. قطر عدسی و یا آینه ایی که نور را جمع آوری میکند و اغلب به عنوان عدسی شیئ یا آینه اولیه نامیده میشود. مشخصات تلسکوپ را میتوان در نزدیکی فوکسر ( تنظیم وضوح تصویر ) تلسکوپ بر روی لوله و یا بر روی جعبه تلسکوپ جستجو نمود. قطر عدسی شیئ و یا آینه اولیه (گشودگی) هم به میلیمتر و هم به اینچ (هر اینچ 25.4  میلیمتر) مشخص میگردد.
عموما تلسکوپ آماتوری باید حداقل دارای قطر دهانه 2.8 اینچ (70 میلیمتر) و یا بیشتر باشد و هر چه این اندازه بیشتر باشد طبیعتاً تصویر بهتری را خواهید داشت. قطر دهانه بزرگتر در تلسکوپ، این امکان را به شما خواهد داد تا اجرام کم نورتر و کوچکتر را بتوانید به راحتی رصد نمایید. البته با یک دوربین و یا تلسکوپ کوچک نیز به شرطی که در زیر آسمان تاریک و دور از آلودگی نوری شهر باشید میتواند اجرام فراوانی را رصد کنید و از آسمان لذت ببرید. برای مثال در یک آسمان تاریک به کمک اپتیکی با گشودگی 80 میلیمتر (3.1 اینچ) میتوان چندین کهکشان را در ورای کهکشان راه شیری مشاهده نمود، اما برای رصد همین کهکشانها در آسمان نزدیکی شهرها به تلسکوپ 6 یا 8 اینچی ( 150 تا 200 میلیمتر ) نیاز میباشد.

" صرف نظر از تاریکی آسمان ، تصویری که از یک تلسکوپ با گشودگی بیشتر مشاهده مشود، به مراتب بهتر از تصویری خواهد بود که از تلسکوپی با گشودگی کم دیده میشود. "

تلسکوپهایی که در بازار با قدرت بزرگنمایی شان تبلیغ میشوند خصوصا با بزرگنمایی های غیر موجه مثلا 600 برابر ( 600X ) یا 1200 برابر به هیچ وجه مناسب نیستند و در اصل تبلیغاتی برای ترقیب به خرید هستند. بعنوان یک اصل ، حداکثر بزرگنمایی مفید یک تلسکوپ 50 برابر به ازای هر اینچ گشودگی و قطر دهانه و یا دو برابر قطر دهانه به میلیمتر میباشد. به همین دلیل برای رسیدن به بزرگنمایی مفید 600 برابر به تلسکوپ 12 اینچی نیاز خواهید داشت و البته شرایط جوی و نوری مناسب برای رصد را نیز نمیتوان فراموش نمود.

انواع تلسکوپ

بطور کلی  سه نوع تلسکوپ وجود دارد:
تلسکوپهای شکستی: این تلسکوپها دارای عدسی در جلوی لوله اپتیکی ( OTA ) بوده و معروفتر از انواع دیگر هستند . این تلسکوپها علیرغم اینکه نگهداری آسانتری دارند ولی با افزایش قطر دهانه (گشودگی)  بشدت قیمتشان افزایش می یابد . همچنین تلسکوپهای شکستی آپوکرومات کیفیت اپتیکی به مراتب بهتری ( و البته گرانتری) نسبت به تلسکوپهای آکرومات در یک سایز مشابه دارند.
تلسکوپهای بازتابی:  این تلسکوپها نور را به کمک آینه ایی در انتهای لوله تلسکوپ جمع آوری مینمایند . تلسکوپهای بازتابی عموما ارزانتر هستند که در اثر جابجایی کمی آینه آنها نیاز به تنظیم دارد و به راحتی انجام می شود.

تلسکوپهای ترکیبی:  این تلسکوپها به کمک ترکیبی از آینه ها و عدسیها نور را جمع آوری نموده و لوله های کوتاه و نسبتا سبکی دارند . دو نوع معروف این تلسکوپها اشمیت کاسگرین و ماکستوف کاسگرین است.

فاصله کانونی عدسی شیئ و یا آینه اصلی  که با F یا FL نشان داده می شود عامل اصلی تعیین قدرت و بزرگنمایی تلسکوپ است. با تقسیم فاصله کانونی عدسی شیئ و یا آینه اصلی به فاصله کانونی عدسی چشمی بزرگنمایی تعیین می شود. برای مثال اگر تلسکوپی دارای فاصله کانونی 500 میلیمتر و یک عدسی چشمی به فاصله کانونی 25 میلیمتر باشد بزرگنمایی آن  25/500 و یا 20 برابر  است. اکثر تلسکوپها با یک یا دو عدسی چشمی تحویل داده میشوند و میتوانید با تغییر عدسیهای چشمی با فاصله کانونیهای مختلف بزرگنمایی را به آسانی تغییر دهید .

پایه تلسکوپ یا مقر- مهمترین وسیله همراه تلسکوپ

تلسکوپ به وسیله ایی نیاز دارد که بر روی آن سوار شده و آن را محکم و پایدار نگه دارد. بعضی از تلسکوپها با سه پایه و مقرهایی بسته بندی و تحویل میگردند .
(توجه: سه پایه عکاسی برای گرفتن عکسهای خانوادگی با یک دوربین عکاسی مناسب است ولی برای تلسکوپ و مقاصد ستاره شناسی پایداری لازم را نداشته و مناسب نیستند )

مقرها بطور خاص برای برای تلسکوپها طراحی شده اند و از رینگها و قطعات قویتری در آنها استفاده شده است. بعضی از مقرها قابلیت چرخیدن در دو جهت ، از چب به راست و بالا به پایین را دارند  ( مشابه سه پایه های عکاسی )  .  این مقرها ، مقرهای سمتی - ارتفاعی و یا مقرهای (alt-az) نامیده میشوند. با استفاده از مکانیزمی که میتواند بر روی یک محور در جهت حرکت چرخش ستارگان در آسمان حرکت نماید مقرهایی طراحی شده اند که به مقرهای استوایی معروف شده اند. عموما این مقرها بزرگتر و سنگینتر از مقرهای سمتی – ارتفاعی بوده و مقرهای مناسبتر و بهتری از نظر اصول رصدی هستند. اگرچه نیاز به قطبی کردن با ستاره قطبی را دارند ( زمان قطبی کردن تقریبا 5 دقیقه ) بعضی از تلسکوپها دارای موتورهای کوچکی برای حرکت و چرخیدن با زدن یه کلید را دارند در مدلهای پیشرفته تر که اغلب به تلسکوپهای گوتو معروف شده اند به کامپیوترهای کوچک دستی مجهز شده اند، که میتوان با وارد کردن تاریخ ، زمان و موقعیت مکانی شما ( در مدلهای جدیدتر حتی نیاز به انجام این کار نیست) تلسکوپ بطور خودکار تنظیم شده و هزاران جرم سماوی را برایتان جستجو نماید.  بعضی از سیستم خودکار-GOTO  حتی امکان راهنمایی برای رصد بهترین اجرام سماوی و توضیح و تشریح و دادن اطلاعات از جرم رصد شده بر روی نشانگر دیجیتال را نیز دارا هستند. اما تلسکوپ دارای سیستم خودکار-GOTO  برای همه اشخاص مناسب نیست . اگر فرایند تنظیم و قطبی کردن را ندانید در کار با آن با مشکل موجه خواهید شد . مدلهایی از GOTO با قیمت پایین تر که بر روی تلسکوپهای سایز کوچک همراه هستند از اولین مدلهایی هستند که سیستم الکترونیکی ندارند.

راهنمای خرید تلسکوپ

به لحاظ كيفيت و كارايي در بين اجزاي مختلف تلسكوپ، تعادل برقرار باشد. اگر بهترين و گران‌ترين اپتيك تلسكوپ را مي‌خريد، در كنار آن از پايه‌ موتوردار باكيفيت و تجهيزات جانبي خوب و حرفه‌اي هم استفاده كنيد. همين طور به خريد تجهيزات جانبي تلسكوپ هم اهميت زيادي بدهيد.

خرید یک تلسکوپ بزرگترین تصمیم بک منجم آماتور است. اولین تلسکوپ برای تقویت انگیزه یک منجم آماتور بسیار مهم است برای همین حتما شما یک راهنمای خرید تلسکوپ نیاز دارید.

بزرگترین مزیت تلسکوپ های خوب این است که در تمام طول زندگی با شما خواهند ماند. اگر به خوبی از آن مراقبت شود تجهیزات نوری آن خراب نمی شود و تا ابد ماندگار خواهد بود. امروزه اغلب تلسکوپ کیفیت مناسبی دارند ولی باز هم برای شناسایی مجموعه‌ای مناسب به راهنمای خرید تلسکوپ نیاز دارید.

نخستین گام در راهنمای خرید تلسکوپ این است که بدایند تلسکوپ‌ها انواع و اندازه‌های مختلفی دارند و این شما هستید که باید انتخاب کنید چه نوع تلسکوپی مناسب فعالیت شماست. اگر بخواهیم پاسخ سوال «چه تلسکوپی بخرم؟» را در یک جمله بدهیم باید گفت تلسکوپی که از آن بیشترین استفاده را خواهید کرد.

شما باید به این نکته توجه کنید که این راهنمای خرید تلسکوپ با این دیدگاه بخوانید که چه تلسکوپی بیشتر مورد استفاده شما قرار می‌گیرد.

راهنمای خرید تلسکوپ : کارهایی که یک تلسکوپ باید بکند

گام مهم بعدی در راهنمای خرید تلسکوپ ایست که بداانیم یک تلسکوپ چه می‌کند. جمع‌آوری نور را شاید بتوان مهم‌ترین کارکرد هر تلسکوپ دانست. مشاهده‌ی اجرام کم‌نور آسمان شب که اغلب با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند نیازمند این است که نور آن‌ها را تقویت کنیم. این کاری است که تلسکوپ با کمک آینه یا عدسی انجام می‌دهد. هرچه قطر آینه یا عدسی به کار رفته در تلسکوپ بیشتر باشد توان جمع‌آوری نور آن نیز بیشتر است

کار دومی هم که باید در این راهنمای خرید تلسکوپ توان تفکیک عدسی است. شاید دقت کرده باشید که هنگام رانندگی در شب نور خودرویی که از روبه‌رو می‌آید در ابتدا و زمانی که فاصله‌ی آن از شما زیاد است به صورت تک‌نور دیده می‌شود. به تدریج و با کم شدن فاصله است که می‌توانید دو چراغ جلو خودرو را از هم تفکیک کنید. این بیان ساده‌ی مفهوم توان تفکیک است

گام سوم که باید در راهنمای خرید تلسکوپ با آن آشنا شوید مسئله بزرگنمایی است. همه ما فکر می‌کنیم بزرگنمایی مهم‌ترین مسئله است ولی این طور نیست. بزرگنمایی یک تلسکوپ به راحتی و با عوض کردن چشمی قابل تغییر است.

اهنمای خرید تلسکوپ : انواع اپتیک تلسکوپ

راهنمای خرید تلسکوپ : تلسکوپ‌های گالیله‌ای

عامل اصلی جمع‌آوری نور در تلسکوپ‌های شکستی عدسی محدب است که به آن عدسی شیئی می‌گویند. پس از گذر پرتور نور از عدسی شیئی و کانونی شدن، یک عدسی دیگر به نام چشمی تصویر نهایی را تشکیل می‌دهد. تلسکوپی که گالیله از آن استفاده کرد از این نوع بود.

راهنمای خرید تلسکوپ : تلسکوپ‌های نیوتنی

در تلسکوپ‌های بازتابی یک آینه‌ی مقعر وظیفه‌ی جمع‌آوری نور را برعهده دارد. نور پس از رسیدن به آینه و کانونی شدن به یک آینه‌ی تخت می‌رسد که نور را به سمت بالا هدایت می‌کند تا در نهایت عدسی چشمی تصویر نهایی را تشکیل دهد. نیوتن برای اولین بار این ترکیب اپتیکی را ابداع کرد. ساخت تلسکوپ‌های نیوتنی باکیفیت و با قطر دهانه‌ی زیاد هزینه‌ی کمتری نسبت به تلسکوپ‌های شکستی دارد.

راهنمای خرید تلسکوپ : تلسکوپ‌های ترکیبی

همان‌طور که از نام این دسته از تلسکوپ‌ها معلوم است، در ساختار اپتیکی این تلسکوپ‌ها از عدسی و آینه به‌طور هم‌زمان استفاده می‌شود. البته وظیفه‌ی اصلی جمع‌آوری نور مانند تلسکوپ‌های نیوتنی کماکان با آینه‌ی مقعر است، ولی قبل از رسیدن نور به آینه، یک عدسی در جلو دهانه‌ی تلسکوپ با تغییراتی که در پرتو نور ایجاد می‌کند باعث کاهش خطاهای اپتیکی تلسکوپ می‌شود.

راهنمای خرید تلسکوپ : پایه و مقر

بعد از انتخاب نوع اپتیک تلسکوپ، انتخاب دوم سرنوشت‌ساز، پایه‌ تلسکوپ است. با داشتن پایه‌ خوب می توانید از رصد خود بیشترین لذت را ببرید. رصد با تلسکوپی که اپتیک خوب و گران دارد، ولی بدون پایه‌ محکم و مناسب است، واقعاً بی‌فایده‌ است. حتی شاید بتوان گفت انتخاب پایه‌ و مقر تلسکوپ اگر از انتخاب اپتیک هم مهم‌تر نباشد، به همان میزان اهمیت دارد. برای انتخاب پایه و مقر علاوه بر میزان بودجه‌ای که در نظر گرفته‌اید، به مسایل دیگری مانند نوع فعالیت رصدی و وضعیت جابه‌جایی و امکان حمل‌ونقل تلسکوپ و این‌که با کدام نوع از استقرار پایه‌ها راحت‌تر هستید،‌ حتماً توجه کنید.

در حالت کلی، آن‌چه مجموعه‌ی پایه‌ تلسکوپ می‌گویند شامل دو قطعه‌ی مجزا می‌شود؛ یکی مَقر تلسکوپ و دیگری پایه‌ تلسکوپ است که هر کدام از آن‌ها هم انواع و اقسام گوناگونی دارند. مدل‌های سه‌‌پایه و ستونی و دابسونی سه نوع پرطرفدار پایه‌های تلسکوپ هستند. نکته‌ آخر هم این‌که مقر و لوله‌ی تلسکوپ، به‌همراه سایر تجهیزات، روی پایه سوار می‌شوند.

راهنمای خرید تلسکوپ : مقر سمتی

مقر تلسکوپ چه به لحاظ نوع حرکت محور‌ها و چه به لحاظ نوع کارکردشان، انواع مختلفی دارند. برای نمونه، مقرها از نظر نوع استقرار و حرکت محورهای آن، به دو دسته‌ سمتی‌ـ‌ارتفاعی و استوایی تقسیم می‌شوند. در نوع سمت‌ـ‌ارتفاعی، حرکت محورهای مقر به دو صورت حرکت بالا و پایین (حرکت عمودی) و حرکت چپ و راست (حرکت افقی) است. این نوع مقرها به دلیل سبک‌بودن و کاربری آسان و سرعت عمل بالایی که دارند، برای رصدگران تازه‌کار و کسانی که می‌خواهند اجرام زیادی در یک شب رصد کنند، بسیار مناسب است.

از دیگر مزایای این نوع پایه‌ها سبکی و کم‌حجم‌بودنِ آن است و نصب و راه‌اندازی آن در کمتر از پنج دقیقه انجام می‌شود. البته نوع دیگری از مقرهای سمت‌ـ‌ارتفاعی وجود دارد که در میان منجمان آماتور به پایه‌ دابسونی شهرت دارد. این نوع مقرها ساختاری شبیه به چارپایه دارند و به‌طور اختصاصی برای تلسکوپ‌های بازتابی طراحی شده‌اند. از مزایای آن ارزان‌بودن و کاربریِ آسان‌شان است و برای افرادی که می‌خواهند تلسکوپ بازتابی با گشودگی بالا را به‌همراه پایه‌ ساده و ارزان داشته باشند و فقط به کار رصد مشغول شوند، گزینه‌ مناسبی است. اما این نوع پایه و مقر برای عکاسیِ نجومی به هیچ وجه گزینه‌ مناسبی نیست، چراکه برای عکاسی نجومی با استفاده از تلسکوپ، حتماً به مقرِ استواییِ موتوردار نیاز داریم.

راهنمای خرید تلسکوپ : مقر استوایی

مقرهای استوایی کارکردشان بر اساس مختصات بُعد و میلی آسمان است و حرکت محورهای آن به‌صورت مورب است. مورب‌بودن حرکت محورهای این نوع مقر و این‌که هر دو محورهای بُعد و میل را باید هم‌ زمان به حرکت درآورید، ممکن است در ابتدا برای رصدگران تازه‌کار سخت و مشکل باشد و حتی باعث دل‌زدگیِ آن‌ها از تلسکوپ و کار رصد شود. از سوی دیگر، سنگینی برخی مقرهای استواییِ مجهز به موتور، کارِ جابه‌جایی این نوع مقرها و پایه‌ها را دشوار می‌کند. یکی دیگر از ویژگی‌های‌ مهم در استفاده از این نوع مقرها، انجام مرحله‌ قطبی‌کردن مقر، قبل از شروع به کار رصد و استفاده از تلسکوپ، است. از آن‌جایی که این نوع مقرها در مختصات بُعد و میلی کاربرد دارند و به طول و عرض جغرافیایی مکان رصدی شما وابسته است، باید پایه را بر اساس مختصات جغرافیایی محل رصد، تنظیم کنید که به این کار اصطلاحاً قطبی‌کردن مقر و پایه‌ تلسکوپ می‌گویند (درباره‌ قطبی‌کردن تلسکوپ، می‌توانید مقاله‌ راهنما در نجوم شماره‌ی 152 را بخوانید). فرایند قطبی‌کردن تلسکوپ بسته به این‌که به چه دقتی باید انجام شود و تجربه‌ رصدگر چه میزان است، ممکن است بین 10 دقیقه تا یک ساعت (برای دقت بسیار بالا) طول بکشد. نکته‌ دیگری که لازم است اشاره کنم این است که معمولاً مقرهای استوایی، به‌خصوص نوع الکترونیکی آن، کمابیش سنگین هستند و چندقطعه‌‌بودنِ آن باعث می‌شود دو یا سه کارتن از مجموعه ادوات تلسکوپ فقط مختص به پایه و مقر باشد و در زمان جابه‌جایی به زحمت بیفتید.

راهنمای خرید تلسکوپ : مقر بدون موتور

ساده‌ترین نوع مقرها هم بدون موتور هستند و به حرکت درآوردنِ لوله‌ تلسکوپ و نشانه‌رَوی آن به‌سوی جرم مورد نظر و قراردادن آن در مرکز میدان دید، همه با دست انجام می‌شود. یکی از مشکلات اصلی کار با این نوع مقرها این است که چون چرخش زمین باعث جابه‌جایی اجرام در آسمان می‌شود، وقتی جرم مورد نظر را در مرکز میدان دید چشمی قرار می‌دهید، پس از چند دقیقه جرم مورد نظر از میدان دید خارج می‌شود و باید بار دیگر با نشانه‌روی لوله‌ تلسکوپ به‌سوی آن جرم، در مرکز میدان دید قرارش بدهید.

راهنمای خرید تلسکوپ : چقدر خرج می‌کنید؟

مهم‌ترین مسئله برای خرید تلسکوپ  برای همه ما مسئله پول خواهد بود. وقتی صحبت از خرید تلسکوپ می‌شود،‌ اکثر افراد فقط به اپتیک و پایه‌ تلسکوپ توجه می‌کنند؛ در صورتی که هزینه‌ای که برای خرید تلسکوپ پرداخت می‌کنید فقط برای  اپتیک و پایه‌ تلسکوپ نیست.

در واقع کل مبلغی که برای خرید تلسکوپ می‌پردازید باید بین سه مقوله‌ اپتیک و پایه و تجهیزات جانبی تقسیم کنید. اگر تمایل دارید با استفاده از تلکسوپی که می‌خرید عکاسی از آسمان هم انجام دهید، باید پول بیشتری برای خرید تلسکوپ بپردازید و بخشی از کل بودجه را هم برای خرید دوربین عکاسی و تجهیزات مربوط کنار بگذارید.

هم‌چنین سعی کنید به لحاظ کیفیت و کارایی در بین اجزای مختلف تلسکوپ، تعادل برقرار باشد. اگر بهترین و گران‌ترین اپتیک تلسکوپ را می‌خرید،  در کنار آن از پایه‌ موتوردار باکیفیت و تجهیزات جانبی خوب و حرفه‌ای هم استفاده کنید. همین طور به خرید تجهیزات جانبی تلسکوپ هم اهمیت زیادی بدهید.

پیشنهاد ما در این راهنمای خرید تلسکوپ بهتر است حداقل 20 درصد کل بودجه را به خرید تجهیزات جانبی اختصاص بدهید؛ چرا که اپتیک و پایه‌ خوب، بدون داشتن تجهیزات جانبی و کافی، مانند درختی تنومندی اما بدون برگ می‌مانَد. هیچ چیز بدتر از این نیست که در یک شب رصدی به‌خاطر نداشتن تجهیزات جانبی، مانند آداپتور برقAC  یا فیلتر خورشیدی و حتی آداپتور اتصال دوربین عکاسی به تلسکوپ و... کار رصدی شما معطل بماند یا شکست بخورد!